Адны чакалі яго з вялікай нецярплівасцю, другія баяліся. Хтосьці думаў, што ён дапаможа ўратаваць тое, што яшчэ магчыма, і нарэшце выправіць сітуацыю. Іншыя ж сцвярджалі, што гэта перакрые ім кісларод... Тым не менш Указ Прэзідэнта №485 «Аб удасканаленні аховы археалагічных аб'ектаў і археалагічных артэфактаў» быў падпісаны ў сакавіку гэтага года. Цяпер ужо не атрымаецца беспакарана хадзіць па палях, імкнучыся знайсці свой скарб ці хоць бы каштоўную манетку. Каб пасля прадаць  іх на інтэрнэт-аўкцыёне і назаўсёды страціць для гісторыі і культуры краіны...

Аднак аматары самастойнага прыборнага пошуку ўсё адно імкнуцца вынайсці спосаб для таго, каб займацца сваімі «даследаваннямі». Ці бываюць капальнікі «белымі», ці магчыма іх супрацоўніцтва з прафесійнымі навукоўцамі? Што рабіць, калі маеш багатую нумізматычную калекцыю і непакоішся за яе далейшы лёс?.. Гэтыя і многія іншыя актуальныя для аматараў пошуку пытанні абмяркоўваліся за «круглым сталом» у Выдавецкім доме «Звязда». У ім бралі ўдзел намеснік старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу па адукацыі, культуры і навуцы Наталля КУЧЫНСКАЯ, начальнік упраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Міністэрства культуры Ігар ЧАРНЯЎСКІ, намеснік дырэктара па навуковай рабоце Інстытута гісторыі НАН Беларусі Вадзім ЛАКІЗА, загадчык аддзела археалогіі Сярэдніх вякоў і Новага часу Інстытута гісторыі НАН Беларусі Вадзім КОШМАН, загадчык вучэбнай лабараторыі музейнай справы гістарычнага факультэта БДУ, навуковы супрацоўнік Нацыянальнага гістарычнага музея Віталь СІДАРОВІЧ, метадыст па музеях і ахове гісторыка-культурнай спадчыны Ашмянскага раённага цэнтра культуры Сяргей ЖЫЛІК, а таксама аматар прыборнага пошуку, калекцыянер-нумізмат з 20-гадовым стажам Руслан ВЕРАМЕЙ.

«Сігнал грамадству»

  На­тал­ля КУ­ЧЫН­СКАЯ.

Наталля Кучынская: — Падпісання Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 485 «Аб удасканаленні аховы археалагічных аб'ектаў і археалагічных артэфактаў «мы вельмі чакалі. Праблема чорнага капальніцтва і разбурэння археалагічнай спадчыны ўзнімалася даўно. Асабліва востра яна загучала, калі ў Расіі ў 2013 годзе прынялі адпаведны заканадаўчы акт, і сярод сваіх суседзяў толькі Беларусь у плане аховы археалагічнай спадчыны засталася заканадаўча безабаронная.

У развіццё Указа ў хуткім часе будуць прыняты іншыя заканадаўчыя акты. Адпаведны раздзел з'явіцца ў Кодэксе аб культуры (ахова археалагічнай спадчыны прапісваецца там комплексна і сістэмна). У першым чытанні ўжо разгледжаны законапраект аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у адміністрацыйны і працэсуальна-выканаўчы кодэксы Рэспублікі Беларусь. Прапануюцца два новыя артыкулы — устанаўленне адміністрацыйнай адказнасці за незаконны пошук артэфактаў і за іх незаконны абарот. Адзначу, што ў параўнанні з расійскім заканадаўствам нашы меры больш мяккія, можна сказаць папераджальныя. Гэта сігнал грамадству: археалагічная спадчына — нацыянальная каштоўнасць, не рабі шкоды гісторыі. Гэта сігнал грамадзяніну: археалагічнае даследаванне — складанае навуковае мерапрыемства, якое можа праводзіць толькі спецыяліст.

Пасля падпісання Указа ў Пастаянную камісію па адукацыі, культуры і навуцы пачалі прыходзіць лісты з самымі рознымі пытаннямі, што тычыліся археалагічнай спадчыны. Напрыклад былі прапановы далучыць да справы аматараў прыборнага пошуку, даследавання мінуўшчыны. Таму, безумоўна, хочацца зразумець, хто такія на самай справе аматары прыборнага пошуку, на якой падставе і дзеля якіх мэтаў яны дзейнічаюць? Дадам, што ёсць даручэнне правесці маніторынг правапрымяняльнай практыкі па нормах Указа, і па яго выніках будзе магчымасць абмеркаваць слушныя думкі, ацаніць рэгулюючае ўздзеянне нормаў і ўнесці папраўкі ў заканадаўчыя акты. Указам Прэзідэнта кропка ў справе не пастаўлена. Хутчэй гэта коска ці нават шматкроп'е... Мы будзем слухаць і чуць адзін аднаго.

А як у Вялікабрытаніі?..

  Ігар ЧАР­НЯЎ­СКІ.

Ігар Чарняўскі: — Сапраўды праблема аховы археалагічных артэфактаў ёсць, і яна досыць даўняя. Ва ўсіх еўрапейскіх краінах гэта пытанне ўжо даўно вырашана. Мы ў ліку апошніх уводзім адпаведнае заканадаўства. Неабходныя меры прынятыя нашымі суседзямі — Расіяй, Літвой, Польшчай, таксама Фінляндыяй, Францыяй, іншымі краінамі. Ва Указе яшчэ раз прапісана забарона карыстання металашукальнікамі без адпаведнага дазволу... У некаторых краінах, напрыклад Вялікабрытаніі, Эстоніі, дзейнасць аматараў прыборнага пошуку ўзаконьваюць — відаць, таму, што яны знаходзяць спосаб узаемадзеяння з уладамі ў межах заканадаўства. Але для гэтага аматарам даводзіцца праходзіць спецыяльныя курсы, па іх заканчэнні атрымліваць адпаведны дакумент. А ўсе далейшыя іх дзеянні падлягаюць жорсткаму кантролю з боку спецыяльна вызначаных органаў. У Беларусі ж дазвол на правядзенне археалагічных даследаванняў могуць атрымаць людзі, якія маюць адпаведную вышэйшую адукацыю. Каб да пошукаў далучаліся тыя, хто не мае профільнай адукацыі, мне падаецца магчымым, аднак над гэтым пытаннем яшчэ трэба працаваць. Важна, каб зацікаўленыя людзі не дасылалі да нас свае лісты і петыцыі, а прапаноўвалі канкрэтныя праекты прававых нормаў — дзейнічалі канструктыўна. Традыцыя пошуку ёсць і ў Беларусі.

Варта прыгадаць братоў Тышкевічаў, у якіх усё пачыналася з аматарства, а вылілася ў стварэнне музея, які зрабілі на падставе іх калекцыі.

 

Ва­дзім ЛА­КІ­ЗА.
  Ва­дзім ЛА­КІ­ЗА.

 Вадзім Лакіза: — У Вялікабрытаніі аматары пошуку абавязаны паведаміць у адказныя дзяржаўныя ўстановы аб знаходках, запрасіць іх на дакладна зафіксаванае месца для далейшых даследаванняў. Падкрэслю, не аматар займаецца раскопкамі, а археолаг. Пры тым усе знаходкі аматар абавязаны зарэгістраваць у дзяржаўным рэестры. Парушэнні гэтых нормаў там караюцца як звычайнае злачынства. Разам з тым у мяне ўзнікае пытанне, ці далі б мне дазвол быць асістэнтам хірурга?.. Можа, я хачу быць аматарам правядзення медыцынскіх аперацый?! Тое ж і ў археалогіі — гэтай справай павінны займацца прафесіяналы.

Рус­лан ВЕ­РА­МЕЙ.
  Рус­лан ВЕ­РА­МЕЙ.

Руслан Верамей: — Сапраўды, у заканадаўчых актах Вялікабрытаніі адзначана не толькі тое, што і як трэба даследаваць, але і падрабязна прапісана, да каго звяртацца ў выпадку знаходкі. Аматар атрымлівае пасведчанне, дамаўляецца з уласнікам зямлі, на якой збіраецца капаць, і праводзіць пошукі. З усімі атрыманымі знаходкамі ён звяртаецца да спецыяліста. А той фатаграфуе іх, адпраўляе на даследаванне, класіфікуе. Пасля робіцца выснова, ці ўяўляе каштоўнасць для музея гэты прадмет? Калі так, то яго пакідаюць, а калі прыходзяць да высновы, што не (такі экспанат ужо ёсць у калекцыі), прадмет вяртаюць таму, хто яго знайшоў, з адпаведным дакументам.

Шчаслівая паўсотня

— Ёсць меркаванне, што колькасць археолагаў у нашай краіне недастатковая, крыху больш за 50 чалавек. Можа, трэба падняць пытанне аб тым, каб павялічыць іх штат?..

 

Ві­таль СІ­ДА­РО­ВІЧ.
  Ві­таль СІ­ДА­РО­ВІЧ.

Віталь Сідаровіч: — Як прадстаўнік навучальнай установы адзначу, што мы гатовы, можам набраць, навучыць дадатковую колькасць археолагаў. Аднак што будзе далей?.. На жаль, мы не зможам іх працаўладкаваць. Большасць спецыялістаў археалагічнай галіны сканцэнтравана ў Інстытуце гісторыі, троху працуе ва ўніверсітэтах, яшчэ менш — у музеях — і на гэтым усё. Тым апантаным маладым людзям, якіх выпускаем, можам прапанаваць толькі школу. Работу па спецыяльнасці атрымліваюць лічаныя адзінкі. Таму, калі разважаць пра тое, каб павялічыць колькасць археолагаў, трэба думаць, ці знойдзецца прымяненне іх уменням? Дарэчы, у нас насамрэч рыхтуюць гісторыкаў, з археалагічнай спецыялізацыяй. А, напрыклад, у суседняй Польшчы вучаць знаўцаў, якія з пачатковых курсаў займаюцца засвойваннем археалагічнай справы.

Ігар Чарняўскі: — Тое ж і з рэстаўратарамі — іх патрэбна шмат, але працаўладкоўваць няма куды... Такія пытанні сапраўды варта абмяркоўваць на «круглых сталах», каб тыя, ад каго залежыць іх вырашэнне, задумаліся. Археолагі, якія працуюць сёння, — людзі ў большасці вельмі актыўныя. Насамрэч і ў спецыялістаў археалагічных кафедраў універсітэтаў маюцца вялікія магчымасці па правядзенні раскопак, асабліва па даследаванні мясцовасцяў у межах вучэбных праграм.

Ацэначныя камісіі. Хто і калі?

Ігар Чарняўскі: — Пры абласных выканаўчых камітэтах ствараюцца камісіі па ацэнцы археалагічных артэфактаў. Калі чалавек нешта знаходзіць (у тым ліку на сваім агародзе), яму трэба прадставіць гэта камісіі. Спецыялісты зробяць выснову, ці з'яўляецца гэта артэфактам, як можна яго захоўваць і ці трэба некуды перадаць? Часам на «капальніцкіх» форумах пішуць, быццам усе разам пойдуць здаваць малакаштоўныя манеты — і тады ацэначныя камісіі захлынуцца ад іх колькасці. Аднак я падкрэслю, што мы вядзём размову менавіта пра артэфакты, а ім з'яўляецца прадмет, які знойдзены на археалагічным аб'екце ў культурным пласце.

Вадзім Лакіза: — Работа абласных і Мінскай гарадской археалагічных камісій дакладна рэгламентавана: яны збіраюцца па заяве — калі паступае адпаведны зварот, складзены згодна з прынятай нормай. Перыядычнасць, як прапісана ў пастанове, — па неабходнасці. У іх склад уваходзяць дасведчаныя спецыялісты — археолагі, нумізматы, музейшчыкі, навукоўцы. Асноўныя рашэнні аб прызнанні матэрыяльнага аб'екта археалагічным артэфактам прымаюцца менавіта імі. А затым звесткі яны перадаюць у Інстытут гісторыі НАН Беларусі для ўключэння ў Рэестр археалагічных артэфактаў. Пакуль такіх рашэнняў ад археалагічных камісій да нас не паступала.

 Спробы не залічаныя

Ва­дзім КОШ­МАН.
  Ва­дзім КОШ­МАН.

Вадзім Кошман: — Трэба ўсведамляць, што пасля прыняцця Указа і іншых заканадаўчых актаў мы жывём у абсалютна новай прававой рэальнасці. І як бы нам ні хацелася, мы будзем выконваць прававыя нормы, прапісаныя дзяржавай, у якой мы жывём. Можна спрачацца з гэтай нагоды, ствараць аматарскія аб'яднанні, але чакаць таго, што не будуць унесены змяненні ў адміністрацыйны кодэкс, — гэта нонсэнс. Яны будуць прыняты ў бліжэйшым часе. Можна стварыць хоць сабе таварыства аматараў пераходу на чырвонае святло ці таварыства аматараў лоўлі рыбы сеткай падчас нерасту — і тое, і тое падпадае пад дзеянне адміністрацыйнага кодэксу і з'яўляецца забароненым. Тое самае будзе і з металапошукам. Хтосьці можа спрабаваць не лічыцца з Указам, аднак у выніку затрымання ён атрымае штраф ці канфіскацыю металашукальніка. Тэма аматарскага археалагічнага пошуку не дыскусійная ў прынцыпе.

Вадзім Лакіза: — Што тычыцца дазволаў на правядзенне археалагічных пошукаў, у мінулым годзе іх было выдадзена па ўсёй краіне амаль 150. Знаходкі, зробленыя падчас іх, шырока прэзентаваліся і прадстаўляліся грамадскасці.

Кантэкст перадусім

Руслан Верамей: — А як быць, калі я на сваім хутары шукаю манеты савецкага часу? Яны ж не з'яўляюцца артэфактамі!

Вадзім Кошман: — Калі ўсё-такі развіваць гэтую думку, то металадэтэктар рэагуе на любыя рэчы з металу. Цалкам мажліва, што на тэрыторыі вашага хутара маглі быць паселішчы больш старажытнага часу і нават «шукаючы» савецкія манеты, вы будзеце даставаць і больш старажытныя рэчы. Да таго ж, падкрэслю, выкарыстанне металадэтэктараў без дазволу забароненае, і ўмовы яго атрымання прапісаны. Таму ўсё адно давядзецца панесці адказнасць. Нават прафесійныя археолагі, калі карыстаюцца металадэтэктарам, прытрымліваюцца інструкцый. Калі мы знаходзім артэфакты — падчас раскопак, разведак, яны так ці іначай знаходзяць адлюстраванне ў велізарнай навуковай справаздачы, дзе кожная знаходка апісана, адзначана, дзе і як яна выяўлена, замалявана, адфатаграфавана, ёй прысвоены калекцыйны нумар. Тое, што пры звароце ў археалагічную камісію трэба мець пры сабе адфатаграфаваны прадмет, — гэта толькі сотая частка таго, што робяць прафесійныя археолагі. Таму што тое, што знаходзіцца ў зямлі, павінна быць занатавана. Калі гэтага не зроблена, знаходка губляе ўсялякую вартасць.

Віталь Сідаровіч: — Шмат хто з археолагаў не любіць афішаваць свае знаходкі. Напрыклад, мы са студэнтам правялі раскопкі ў адным месцы, расказалі пра адшуканае. А праз дзень-два туды зляцеліся цэлыя «зграі» чорных капальнікаў. Яны разлічвалі, што раз мы нешта знайшлі, то і ім можа пашанцаваць нешта адшукаць. Насамрэч знаходак у прафесійных археолагаў хапае, але не заўсёды пра іх расказваюць.

Вадзім Кошман: — Мы ніколі не ацэньваем знаходку па каштоўнасці. Нам важны кантэкст: што такая рэч ёсць у пэўным месцы. Часам скарб звычайных барацінак больш інфарматыўны, чым, напрыклад, выпадковая знаходка срэбнай манеты.

Віталь Сідаровіч: — Ёсць прыватныя вельмі багатыя калекцыі, экстра-класа. Не буду называць імёны ўладальнікаў — прысутныя іх і так ведаюць. 95% іх манет — скарбавыя, бо сур'ёзныя калекцыянеры збіраюць манеты добрай захаванасці. А менавіта ў скарбах самыя лепшыя манеты, ці то разараны скарб ці некрануты. Часам здараецца так, што манеты расцярушваюцца ў розныя калекцыі. Але ж нам яны важныя не толькі самі па сабе, але і дзе яны былі знойдзены, у чым захоўваліся...

Інспекцыя па ахове спадчыны

Віталь Сідаровіч: — Так, Указ выйшаў. Але для таго, каб ён працаваў, трэба, каб нехта за ім сачыў. Некаторыя памылкова лічаць, быццам гэтым павінны займацца археолагі. Але ж насамрэч гэта не так — іх мэта проста вывучаць мінулае. А сачыць, каб не адбывалася парушэння новага заканадаўства, павінен нейкі іншы супрацоўнік, напрыклад, участковы міліцыянер. Ці чакаецца нейкае пашырэнне функцый і штату Інспекцыі па ахове гісторыка-культурнай спадчыны? Было б добра, каб яна мела на месцах прадстаўніцтвы. Каб кіраўнікі раённых устаноў ведалі, што пэўнае поле знаходзіцца пад аховай, што дзесьці размяшчаецца старажытнае селішча. У нас жа часта проста не акрэслены межы археалагічных помнікаў.

Наталля Кучынская: — Зразумела, нас гэта таксама хвалюе. Я поўнасцю падтрымліваю ідэю стварэння спецыяльнай інспекцыі ці дэпартамента па ахове гісторыка-культурнай і археалагічнай спадчыны. Мяркую, гэта справа будучыні і адзін з крокаў па сапраўднай эфектыўнай ахове спадчыны. Заканадаўчае замацаванне аховы археалогіі Беларусі — моцны крок. Наступны крок — актыўнае тлумачэнне праблемы праз сродкі масавай інфармацыі і выхаванне адказнага грамадзяніна, які будзе годна выконваць свой абавязак — цаніць, аберагаць, не знішчаць археалагічную спадчыну, кантраляваць працэс яе аховы.

Віталь Сідаровіч: — Дарэчы, для гэтай інспекцыі мы акурат маглі б рыхтаваць спецыялістаў на гістфаку БДУ.

Ігар Чарняўскі: — Што тычыцца кантролю, ёсць даручэнне Адміністрацыі Прэзідэнта аб правядзенні Нацыянальнай акадэміяй навук пры ўдзеле Міністэрства культуры маніторынгу правапрымянення гэтага заканадаўства. Прааналізаваўшы сітуацыю за 2016 год, мы падрыхтуем даклад на імя кіраўніка дзяржавы, дзе адзначым, што спрацоўвае, а што трэба папраўляць. Заканадаўства аб нарматворчай дзейнасці дазваляе нам уносіць змены ў любыя законы па выніках яго работы не менш чым за год. Аднак добра, каб ад зацікаўленых асобаў паступалі канкрэтныя практычныя прапановы, а не проста выказваліся эмоцыі, што нешта дрэнна і не так працуе.

Межы археалагічных помнікаў

Сяр­гей ЖЫ­ЛІК.
  Сяр­гей ЖЫ­ЛІК.

Сяргей Жылік: — Я працую ў раёне і на свае вочы бачу тое, што адбываецца ў сферы аховы спадчыны. Што тычыцца зон аховы, то ў сваім раёне мы правялі некалькі экспедыцый і ўдакладнілі іх межы. Таму вялікай складанасці тут няма — гэта нармальная адміністрацыйная працэдура, якая праводзіцца разам з навукоўцамі, археолагамі. У гэтым выпадку мы супрацоўнічаем з Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеем і з Інстытутам гісторыі. Такія экспедыцыі праходзяць сістэмна.

— На маю думку, Указ своечасовы і неабходны. Ён, па-першае, дае пэўную метадалогію — на што звяртаць увагу, на чым рабіць акцэнты. Па-другое, прапісаны канкрэтныя крокі па зберажэнні і захаванні нашай археалагічнай спадчыны.

Калі хтосьці прыязджае з дазволам на правядзенне археалагічных работ, ён павінен звярнуцца да мясцовых уладаў і праінфармаваць, што дзесьці будуць праходзіць пэўныя пошукі. Насамрэч гэта супрацоўніцтва ў нас наладжана. Мы заўсёды вітаем такіх людзей.

Археалагічную спадчыну мы папулярызуем тым, што ладзім адпаведныя летнікі для школьнікаў. Навучэнцы могуць заглыбіцца ў гісторыю, сваімі рукамі дакрануцца да археалогіі. Магчыма, нехта ў будучым звяжа з гэтым сваю прафесійную дзейнасць.

Асаблівую ўвагу я звярнуў бы на папулярызацыю экспанатаў. Тыя знаходкі, якія робяцца ў Ашмянскім раёне, жыхары могуць убачыць на выставах, якія мы спецыяльна ладзім.

за­ла­ты пярс­цён­ак
Адзін з ка­рыс­таль­ні­каў пар­та­ла metalaposhuk.by рас­каз­вае, што, ка­лі баць­ка па­да­рыў яму ме­та­ла­шу­каль­нік, абя­цаў ад­ку­піць яго. І сло­ва сваё стры­маў дзя­ку­ю­чы гэ­та­му за­ла­то­му пярс­цён­ку, зной­дзе­на­му на ра­дзі­ме дзе­да. «Да­ве­даў­шы­ся яго кошт, кры­чаў так­са­ма», — ад­зна­чае ка­паль­нік.

 

Што рабіць з прыватнай калекцыяй?

Ігар Чарняўскі: — Некаторыя ўладальнікі артэфактаў не нясуць рэгістраваць свае рэчы, бо баяцца, што іх адбяруць. Аднак я як прадстаўнік Міністэрства культуры гарантую, што дзяржава ніколі не накладзе на іх руку. Увогуле дыскусія вакол калекцыянавання вельмі даўняя. Калісьці ў газеце «Літаратура і мастацтва» друкавалі артыкулы «Спыніць Магільнага», пра вядомага ў 1980-х калекцыянера. Хтосьці выступаў супраць таго, што ён робіць, іншыя былі «за». Я, напрыклад, лічыў: добра, што чалавек збірае, — магчыма, некаторыя рэчы ён нават ратуе. Але ёсць такая практыка, калі ўласныя зборы (і не толькі манетныя, але і бібліяграфічныя, іншыя) перадаюцца ў архівы, музей, бібліятэку. Гэта будзе асабісты фонд таго чалавека, які іх прынёс, і ніхто не будзе мець права без яго асабістага дазволу крануць гэтыя рэчы. І ён сам будзе мець доступ да ўсіх рэчаў — каб з імі працаваць. І тады з'яўляецца магчымасць выстаўляць іх. Вельмі важна, што стварэнне рэестра археалагічных артэфактаў не ставіць на мэце забраць у чалавека рэчы, але дапамагае іх правільна атрыбутаваць і, па магчымасці, увесці ў абарот. Калі хтосьці з калекцыянераў будзе рабіць гэта ў суаўтарстве або даверыць камусьці з даследчыкаў, мы нарэшце зможам выпрацаваць механізм увядзення ў навуковы, культурны, грамадскі ўжытак артэфактаў, якія сёння знаходзяцца на руках і іх ніхто не бачыць. Нават тым, хто калісьці парушаў заканадаўства, гэты Указ дае магчымасць рэабілітавацца — узаконіць сваю колішнюю дзейнасць.

Руслан Верамей: — Адносна практычнага боку рэгістрацыі артэфактаў, на маю думку, варта купіць кожнай камісіі па фотаапарату, каб яны самі маглі рабіць здымкі прынесеных рэчаў у правільным ракурсе. Чаму б не стварыць камп'ютарную базу, каб чалавек не рабіў рукапісныя заявы з апісаннем? Трэба забяспечыць надзейнасць. Людзі кажуць: «Адчуваем небяспеку, могуць забраць...» Прапішыце ў законе: «Гарантуем, што калекцыі застануцца вашымі. І гарантуем, што інфармацыя не трапіць трэцім асобам». Забяспечце людзям спакой за іх калекцыі!

Віталь Сідаровіч: — Ёсць іншыя законы, якія гарантуюць правы ўласнікаў калекцый, напрыклад Грамадзянскі кодэкс. У ім прапісаны ўласніцкія правы. Калі дзяржава будзе развівацца нармальна, ніхто іх не адбярэ. Нам вашыя калекцыі не патрэбны — бачылі б вы тое, што захоўваецца ў дзяржаўных фондах! Напрыклад, мяне як захавальніка нумізматычнага кабінета БДУ цяжка нечым здзівіць. Няма сэнсу квапіцца на вашы знаходкі. Музеі і так не могуць паказаць усяго, што ў іх ёсць. Той жа Нацыянальны гістарычны музей не можа выставіць нават дробнай долі таго, што мае, бо няма дадатковых памяшканняў.

скарб
«Маё трэ­цяе зо­ла­та» — так ха­рак­та­ры­зуе гэ­тыя ма­не­ты адзін з ама­та­раў по­шу­ку на ін­тэр­нэт-фо­ру­ме. «Ка­па­лі ра­зам з маск­ві­ча­мі, бо па­езд­ка бы­ла за­баў­ляль­ная», — да­дае ён.

 

Часовае экспанаванне

— Капальнікі часам пішуць, што знаходзяць нешта, прыносяць і спрабуюць здаць у музей, але музеям тое нібыта не патрэбна...

Віталь Сідаровіч: — Такія выпадкі, на жаль, былі. Але гэта тычыцца хутчэй дробных музеяў. Я параю, калі хочаце нешта здаць, звяртайцеся ў музей не ніжэй за рэспубліканскі ці абласны ўзровень. Сапраўды, у раённых музеях ёсць кадравы голад, часам даводзіцца браць на працу супрацоўнікаў, дасведчаных не ва ўсіх пытаннях. А вось у Нацыянальным гістарычным музеі ці ў музеі гістфака БДУ такога ніколі б не адбылося. Да нас рэгулярна звяртаюцца і прапануюць свае знаходкі. Таму такая праблема ёсць, але не трэба яе перабольшваць. Што тычыцца часовага экспанавання, то многія музеі з задавальненнем праводзяць выставы. Ёсць нават спецыяльныя залы для экспанавання. Таму, калі прыватны калекцыянер з багатым зборам захоча яго выставіць, музеі гатовы да такога супрацоўніцтва.

«Дзяльба» калгаснага поля

Руслан Верамей: — Паважаныя навукоўцы не хочуць чуць пра тое, што слой зямлі, які штогод па некалькі разоў пераворваецца і засыпаецца ўгнаеннямі, аказвае разбуральнае ўздзеянне на медныя, і нават на срэбныя манеты. Часам даводзіцца знаходзіць пашкоджаныя манеты — і распазнаць іх ужо немагчыма. Таму 50 археолагаў для 10 000 помнікаў археалогіі — гэта надзвычай мала! Яны ніколі не вернуцца на калгаснае поле. Чаму б не дазволіць папрацаваць там аматарам і прапісаць гэта заканадаўча? Каб ахвотныя маглі рабіць знаходкі і фіксаваць іх.

Вадзім Кошман: — Гэта не падстава, каб усё даставаць з зямлі. Тое ж калгаснае поле цалкам можа быць звычайным археалагічным аб'ектам, дзе мог размяшчацца фальварак, карчма, паселішча. Хачу падкрэсліць, што археолагі — гэта не група людзей, якія выбягаюць на поле з металашукальнікамі і набіваюць свае сумкі артэфактамі з металу, а потым ссыпаюць гэта ў бляшанку з-пад кавы, і яна захоўваецца пад умоўнай назвай «з таго поля». Археалагічныя даследаванні так не праводзяцца. Любая работа з выкарыстаннем металашукальніка цяпер рэгламентуецца і праводзіцца толькі на падставе адкрытага ліста. Усё астатняе, што праводзіцца без атрыманага дазволу і вядзення адпаведнай уліковай дакументацыі, для мяне з'яўляецца адміністрацыйным правапарушэннем і варварствам.

Вадзім Лакіза: — У свой час было выпушчана ад 4 да 7 мільярдаў барацінак (танных, шырока распаўсюджаных манет. — Аўт.), лічачы афіцыйныя, фальшывыя. Калі адна-дзве барацінкі не будуць знойдзены, думаю, нумізматыка шмат не страціць. Няма задачы ўсё, што знаходзіцца ў глебе, дастаць адтуль. Тым больш з парушэннем заканадаўства і ў большасці выпадкаў — з пашкоджаннем археалагічных аб'ектаў, культурных напластаванняў. Руслан Валянцінавіч, пакіньце штосьці сваім унукам!

скарб

 «Пер­шы клад», зной­дзе­ны ка­рыс­таль­ні­кам сайта metalaposhuk.by. Да­лей­шы лёс зна­ход­кі не­вя­до­мы.

 

Варта ўзаконіцца!

Наталля Кучынская: — Калі ёсць жаданне ўдзельнічаць у археалагічных даследаваннях, аматарам прыборнага пошуку варта ўзаконіцца. Зарэгістраваць сваё аб'яднанне, стварыць статут, прапісаўшы мэты дзейнасці, адлюстраваць сваю грамадскую карысць. Пакуль што такога аб'яднання проста не існуе. І потым, нават цяпер можна супрацоўнічаць са спецыялістамі, якія маюць дазвол на правядзенне археалагічных даследаванняў. Трэба прапісаць, з якой мэтай яны імкнуцца гэта рабіць — дзеля таго, каб знайсці артэфакт і аддаць у музей?..

Ігар Чарняўскі: — Працуе Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры — самае старэйшае аб'яднанне, што дзейнічае яшчэ з савецкага часу. У іх ёсць статут, які зарэгістраваны ў Міністэрстве юстыцыі. Яны маюць падраздзяленні ў абласцях, якія таксама зарэгістраваны ў мясцовых аблвыканкамах. Там працуюць па пэўных правілах!.. Да мяне прыходзіў прадстаўнік аднаго таварыства калекцыянераў, якіх таксама хвалюе праблема, якую мы сёння абмяркоўваем. Ён вельмі граматна расказаў пра сваю дзейнасць, што і дзеля чаго. Я адказаў, што ўсе нюансы трэба ўзаконіць. У тых дакументах, па якіх яны дзейнічаюць, зрабіць дадатак, — і каб гэта было апублікавана на Нацыянальным прававым партале, было зарэгістравана ў Нацыянальным рэестры прававых актаў.

Віталь Сідаровіч: — Калі заканатворцы выказваюць згоду, можа, сапраўды даць магчымасць «здаровай частцы» капальнікаў стварыць іх арганізацыю? Аднак паставіць дзве ўмовы. Па-першае, гэта арганізацыя працуе ў складзе археалагічных экспедыцый: яны дзейнічаюць пад кіраўніцтвам археалагічных экспедыцый і робяць тое, што ім скажуць прафесійныя навукоўцы. Па-другое, пад кантролем інспекцыі, якая, спадзяюся, у будучым займее большы склад. На сённяшні дзень я бачу толькі такое выйсці.

Наталля Кучынская: — Трэба ісці не супраць нарматыўных актаў, а выступаць за ахову. Законапаслухмянасць стаіць на першым месцы. Каб не даводзілася нам больш бачыць фотаздымкі археалагічных помнікаў, якіх за апошнія два гады разбурана так шмат... Пакуль нам дзесьці даводзіцца прымяняць «хірургічныя» меры, каб адрэзаць гангрэну чорнага капальніцтва. Аднак жыццё ідзе далей. Можа, праз пэўны час аматары пошуку сапраўды легалізуюцца і будуць актыўна дапамагаць археалогіі і ахове яе помнікаў? Галоўнае, каб пад прыкрыццём добрых і прыгожых слоў не рабіліся чорныя справы... 

Загаловак гэтага артыкула ў газеце "Звязда": Не нашкодзь

 29.06.2016 00:19

Чытайце таксама